‘Goede kunst is recht en hoekig.’ Met deze gedachtes hebben de leden van het net in Leiden door Theo van Doesburg opgerichte tijdschrift De Stijl kunst veranderd ongeveer honderd jaar geleden. Dit tijdschrift, met bekende leden als Mondriaan, Rietveld en Van Doesburg, werd uiteindelijk de bakermat van een nieuwe kunststroming: de stijl. Om kunst goed tot uiting te laten komen moest de kunstenaar uitsluitend rechte lijnen gebruiken om vierkanten te creëren. Daarnaast konden enkel de primaire kleuren rood, blauw en geel worden gebruikt, afgewisseld door witte vlakken en zwarte lijnen.

 

Waarschijnlijk toch wel de meest bekende kunstenaar van de stijl is kunstenaar en kunsttheoreticus Piet Mondriaan (1872-1944). Mondriaan staat bekend om zijn rechthoekige, duidelijk en, eerlijkheidshalve, simpele schilderijen. Desondanks stond hij in het begin zeker niet bekend als een abstract kunstenaar, maar als een realistisch kunstenaar. Hoe kan het dan dat deze kunstenaar tot deze nieuwe kijk op de wereld is gekomen die hij wist uit te beelden in zijn kunst?

Mondriaan leefde in de tijd van het realisme, hoe realistischer hoe beter. Mede dankzij de opkomst van de fotografie was dit realistische afbeelden op basis van details niet meer nodig. En langzamerhand zie je de details in het werk van Mondriaan vervagen tot uiteindelijk de basis van zijn kijk op het doek komt: een aantal lijnen en de primaire kleuren waaruit alles ontstaat. Mondriaan heeft het ‘basis-kijken’ geïntroduceerd. Enkel naar het begin te kijken en de ruwe vormlijnen in tegenstelling tot alle onnodige details.

In de afbeelding hieronder is goed te zien hoe zijn werk langzamerhand een transformatie doorging en uiteindelijk uitkwam op de kunstwerken waar hij om bekend staat.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Na het uitbreken van WOI moest Mondriaan in Nederland blijven wonen voor een tijdje. Hier ontmoette hij de kunstenaar Theo van Doesburg, de oprichter van tijdschrift De Stijl. Zij vormden een kunstgemeenschap waar al snel andere kunstenaars zich ook bij aansloten. Denk aan architecten Rietveld en Jacobus Oud. Samen waren zij het erover eens dat er een nieuwe kunststroming moest ontstaan in deze roerige tijden als introductie van de nieuwe betere wereld, maar hiervoor waren duidelijke afspraken noodzakelijk. De belangrijkste ideeën van De Stijl waren een universele harmonie in alle kunstvormen te bereiken door middel van de kracht van eenvoud door simpele geometrische figuren en primaire kleuren en grijstinten te gebruiken. Om op deze manier de werkelijkheid af te beelden in haar elementaire vormen.

Zij achtten zich als maatschappijverbeteraars die de samenleving verbeterden door hun nieuwe, universele en duidelijke kunst.

 

De tijd was ook eigenlijk aangebroken voor een nieuwe stroming, een frisse start. De stroming is ontwikkeld in tijden van oorlog, toen Nederland als neutraal land niet heel veel invloeden meer kreeg uit andere landen. Hierdoor konden zij zich in het veilige Nederland vrij ontwikkelen. De gehele wereld en dus ook de kunst is in de tijd van dood en verderf verloren gegaan. In deze roerige tijden was het dus hoog tijd voor een nieuwe stroming, een nieuw geluid, ofwel De Stijl.

Ook fotografie werd rond het begin van de 20e eeuw steeds populairder en werd steeds verder ontwikkeld. Kunst als middel om gebeurtenissen zo gedetailleerd mogelijk vast te leggen was dus ook niet meer nodig. De tijd van het realisme was voorbij en de moderne tijd was aangebroken. Het was tijd voor de abstracte kunst. De Stijl heeft gulzig gebruik gemaakt van de opkomst van het modernisme en zijn zo via het daïsme, waar onder andere Theo van Doesburg door was geïnspireerd, ontstond de kunststroming De Stijl.

Naast de eerder behandelde Mondriaan, waar zijn werk goed in de opkomst van het modernisme is te plaatsen, zijn er ook nog andere kunstenaars van De Stijl die hun stempel in de kunstgeschiedenis hebben weten te drukken. Zo is er bijvoorbeeld kunstenaar en architect Gerrit Rietveld (1883-1931). Voor wie ooit in Utrecht langs de gracht heeft gelopen zal hem wel herkennen: De uitvergrote versie van de Rietveldstoel. Hieronder is deze te zien.

Deze stoel is een perfect voorbeeld van het modernisme. Het is de basis van een stoel, niets meer en niets minder dan een stoel nodig heeft. Het rode en blauwe accentueren het zitvlak en een paar zwarte leuningen met gele voorkanten om te laten zien dat een stoel geen ruimte inneemt, maar hem juist verbetert.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Een ander bekend werk van Rietveld is het Rietveld-Schöderhuis in Utrecht, zie de afbeelding hierboven. Dit huis is een precies wat een huis hoort te zijn. Een perfect benutte hoekige en rechtlijnige ruimte, die opgevuld kan worden door tussenschotten om ruimten te creëren. Wederom is dit een perfect voorbeeld van het modernisme.

 

Daarnaast was er nog de oprichter, Theo van Doesburg. De van oorsprong daïstische kunstenaar die in zijn stroming ernaar streefde tegen de algemene maatstaven van de maatschappij te trappen. Hij maakte voornamelijk modernistische schilderkunstwerken die erg veel lijken op die van Mondriaan, zoals het schilderij van hieronder.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kortom, De Stijl is waarschijnlijk nog wel de meest invloedrijke kunststroming geweest op het dagelijks leven ooit. Deze modernistische, op geometrie gebaseerde en abstracte kunststroming. Overal waar primaire kleuren van rechthoekige vorm in zijn verwerkt, doet denken aan De Stijl. Zij waren baanbrekend voor hun tijd en dan ook niet erg geroemd in die tijd zelf. Maar net als de meeste kunstenaars worden zij pas geadoreerd na hun dood en is men tot de realisatie gekomen dat de beginselen van stijl op bijna alles toepasbaar is. Onderhand is het dan ook eigenlijk geen modernisme meer te noemen, omdat het zo is verwerkt in ons alledaagse leven. Deze baanbrekende kunststroming heeft zoveel invloed gehad en zoveel inspiratie gecreëerd, dat het wel logisch is dat hun 100-jarig bestaan zo gevierd wordt!